We streven vaak naar een leven in balans, een constante staat van rust en harmonie. We willen controle, stabiliteit en het gevoel dat alles ‘klopt’. Maar het leven werkt anders. Het beweegt, fluctueert en daagt ons uit.
Soms voelen we ons volledig op ons gemak, ontspannen in onze comfortzone. Andere momenten worden we uitgedaagd, geconfronteerd met stress, chaos of verandering. Dit is geen teken dat we falen, het is simpelweg hoe het leven pulserend beweegt tussen spanning en ontspanning, actie en herstel.
Maar wat gebeurt er als we te lang in één stand blijven staan? Als we ons vasthouden aan een constante staat van controle of juist blijven hangen in vluchtgedrag? Dan ontstaat er een conflict, niet alleen in ons hoofd, maar ook in ons lichaam.
In deze tekst neem ik je mee in het ritme van stress en ontspanning, van fight, flight, freeze, follow en flop en hoe we soms zonder het te beseffen op automatische piloot belanden. Want misschien is het niet de perfecte rust die we moeten nastreven, maar de flexibiliteit om mee te bewegen met het leven zelf.
Onze comfortzone is de plek waar we volledig tot rust komen, zowel geestelijk als lichamelijk. Alles wat we daar doen, gebeurt moeiteloos, ontspannen en zonder weerstand. Het is een staat waarin inspanning nauwelijks energie kost en waarin alles op een natuurlijke manier stroomt.
Maar het leven is dynamisch. Vroeg of laat komen er prikkels op ons pad die ons uit deze rust halen. Een nieuwe uitdaging, een onverwachte situatie, even is er chaos in het lichaam. Onze hersenen schakelen een versnelling hoger en zetten Brain-Derived Neurotrophic Factor (BDNF) in werking. Dit schitterende mechanisme zorgt ervoor dat oude, vertrouwde paden in onze hersenen worden uitgebreid met nieuwe zijpaden. We creëren meer mogelijkheden, meer inzichten en meer flexibiliteit. Dit is acute stress op zijn best, een kracht die ons helpt groeien.
Echter, als de prikkels te intens of te langdurig worden, schakelt ons overlevingssysteem een tandje bij en zetten de vijf FFFFF's zich in werking:
-
Fight (vechten): Het lichaam maakt zich klaar voor de strijd. De bloeddruk stijgt, de ademhaling versnelt, de spieren spannen zich op en we gaan in de aanval.
-
Flight (vluchten): In plaats van te vechten, kiezen we ervoor om te ontsnappen. Dit kan zich fysiek uiten, maar ook mentaal, bijvoorbeeld door dagdromen of ons volledig af te sluiten van emoties.
-
Freeze (bevriezen): We raken verstijfd. Woorden blijven uit, reacties vertragen en het lichaam schakelt naar een staat van passiviteit.
-
Follow (volgen): Wanneer stress langdurig aanhoudt en we geen eigen keuze meer maken, vervallen we in automatische gehoorzaamheid. We doen simpelweg wat anderen doen, zonder onszelf nog te voelen.
-
Flop (instorten): Als de stress te intens is en het zenuwstelsel geen andere uitweg meer ziet, schakelt het lichaam volledig uit. Dit kan zich uiten in flauwvallen, plotselinge spierslapte of een dissociatieve toestand waarin we geen controle meer lijken te hebben.
Als deze chronische stress lang genoeg aanhoudt, komt het lichaam uiteindelijk in de autopilot-modus terecht. Net als in de comfortzone geeft dit een vorm van rust, een gevoel van controle. Maar het verschil is groot: we leven dan volledig vanuit ons hoofd, afgesloten van wat zich in ons lichaam afspeelt. De echte emoties verdwijnen naar de achtergrond en wat overblijft is een schijnrust, een gecontroleerde leegte. In onze drukke samenleving lijkt dit een overlevingsstrategie, maar in werkelijkheid is het een mechanisme dat ons steeds verder verwijdert van onszelf. Autopilot kan voelen als rust, maar is in feite een stilte waar leven ontbreekt.
Het ritme van het leven
Alles heeft een pulserend ritme. Het is gezond om in de comfortzone te zitten, net zoals het gezond is om af en toe te vluchten in een dagdroom of een tijdje op automatische piloot te functioneren. Het is allemaal oké, zolang we blijven bewegen tussen deze staten.
Wat níet oké is, is vast blijven zitten in één enkele modus.
-
Altijd vechten? Je brandt op.
-
Altijd vluchten? Je verliest contact met de werkelijkheid.
-
Altijd bevriezen? Je mist kansen.
-
Altijd op autopilot? Je leeft, maar je voelt en beleeft niet meer.
Wie altijd in dezelfde staat blijft, leeft niet echt. Een constante status is als een vlakke EEG-curve op de intensieve zorg: klinisch dood. En omdat het lichaam en de geest deze stagnatie niet verdragen, ontstaat er een conflict met de omgeving. Een conflict dat zich vaak uit in ziekte, namelijk de aandoening die past bij jouw manier van vastlopen.
Het dilemma van de perfecte rust
We hoeven dus niet altijd te streven naar die perfecte staat van ultieme rust, waarin we volledig verbonden zijn met onszelf en alles harmonieus aanvoelt. Natuurlijk is het belangrijk daar regelmatig te komen, maar altijd? Dat is een onmogelijke en zelfs ongezonde zoektocht. De wens om continu in die rust te blijven, veroorzaakt op zichzelf al stress. Dat noem ik het dilemma van echte rust: hoe harder je ernaar zoekt, hoe verder het lijkt te verdwijnen.
Onthoud dat je jezelf genade, vriendelijkheid en zelfcompassie mag tonen. Je hebt gedaan wat nodig was om te overleven. Het zal tijd kosten om sommige van deze patronen af te leren en dat is oké.
En nu een vraag aan jou...
Hoe ervaar jij dit? Herken je jezelf in deze beweging tussen comfort, chaos en de automatische piloot? Of beleef je het op een andere manier?
Ik nodig je uit om hier even bij stil te staan, niet om meteen iets te veranderen, maar gewoon om te voelen waar je nu bent.
En als je merkt dat een kleine beweging prettig zou zijn, dan mag dat. Net zoals het ook mag om gewoon even te blijven waar je bent. Misschien is er helemaal niets nodig, misschien voelt het juist goed zoals het is. Alles op zijn tijd, stap per stap.
